Jun 28. – jedan od najvećih srpskih praznika, Vidovdan. U srpskom narodu neodvojiv od kneza Lazara i boja na Kosovu protiv daleko nadmoćnijih Osmanlija, jedan je od temelja srpskog kolektivnog identiteta i simbol slobode, otpora i herojstva. Istovremeno, povezuje se i sa prethrišćanskim vrhovnim božanstvom – svetim Vidom, a po verovanju, to je i dan kada se “otvaraju oči”.
Stradanju srpskih vojnika je posvećen spomenik podignut na Gazimestanu 1953. godine, rad Aleksandra Deroka, dok Spomenik kosovskim junacima, koji je otkriven 28. juna 1904. godine u okviru proslave stogodišnjice Prvog srpskog ustanka, u prisustvu kralja Petra Prvog Karađorđevića, predstavlja simbol Kruševca i delo je srpskog vajara Đorđa Jovanovića.
Posle Kosovske bitke, telo kneza Lazara (1329-1389) sahranjeno je u manastiru Ravanica, a u seobi Srba pod patrijarhom Arsenijem Čarnojevićem krajem 17. veka je preneto u fruškogorski manastir Vrdnik. U Ravanicu su mošti vraćene 1989. godine, na 600. godišnjicu Kosovske bitke.
Vidovdan, kao državni praznik, u Srbiji se obeležava radno, u spomen na Kosovsku bitku, koja se odigrala 28. juna 1389. godine na Gazimestanu i predstavlja sećanje na poginule u svim ratovima. Ovaj praznik je važan u kolektivnoj svesti srpskog naroda, a simbolizuje još i otpor osvajačima, negovanje patriotizma, nacionalnog bića, viteštva i herojstva, ali i prekretnicu posle perioda uspona pod vladarima iz dinastije Nemanjića.
Vidovdan spada u nepokretne praznike, a po starojulijanskom kalendaru koga se pridržava Srpska pravoslavna crkva pada na 15. jun. Formalno, slave se sveti mučenici: Vito, Modest i Kriskentiji, sveti prorok Amos, prepodobni mučenik Dula, sveti Jefrem – patrijarh srpski i blaženi Avgustin – episkop Iponski.
U pravoslavnom kalendaru ne postoji dan sveca sa imenom Sveti Vid a Srpska pravoslavna crkva je pre više od jednog veka, tačnije tek 1892. godine, Vidovdan prvi put unela kao praznik u svoje kalendare, stavljajući ga u zagradu iza proroka Amosa i kneza Lazara, čije je kultove negovala.
Koren Vidovdana, kao i svetog Vida i ostalih svetaca je paganski. Vid je u prehrišćansko doba smatran vrhovnim božanstvom, da je svevideće božanstvo, pa se Vidovdan smatra i praznikom za oči, odnosno praznikom koji „otvara oči“.
Bilo je, na primer, veoma važno šta će se toga dana videti. Ono što bi čovek tada video, u tome bi, po opštem uverenju, kasnije imao uspeha. U selima pod Fruškom gorom, na primer, na praznik izjutra seljaci su se umivali rosom i pri tome govorili: „Oj Vidove, Vidovdan, što ja očima video, to ja rukama stvorio.“
Sličan običaj zabeležen je i kod Banatskih Hera. Tamo su majke na Vidovdan dovodile svoje kćerke do plota, a ove bi se obraćale svecu: „Vido, Vidovdane, što god očima vidim, sve da znam raditi“. U nekim krajevima su iznosili na videlo svoje tapije i obligacije, u drugim su vadili novac iz kase i brojali ga.
Na Vidovdan se mogla videti i budućnost. Toga dana se mnogo gatalo i činile su to najčešće devojke nadajući se da će videti budućeg izabranika. U Bosanskoj krajini devojke su uoči Vidovdana brale crveno cveće vid, kao i modru vidu. Ubrano cveće pred spavanje su stavljale pod jastuk i govorile: „O moj Vide, viđeni, o moj dragi suđeni, ako misliš jesenas (da me prosiš), dođi večeras, u prvi sanak na sastanak“.
U okolini Vlasenice devojke su uoči praznika brale vidovu travu. Nalivale su vodu u lonac koji je kupljen bez pogađanja, zatim uzimale malo hleba i soli, detelinu sa četiri lista i jednu tkanicu koju bi prebacile preko lonca. Po završenim pripremama, devojka bi pre spavanja rekla: „Sveti Vide i vidova travo, otvorite mi oči da vidim svoga suđenoga. Ako je daleko, evo mu detelina od četiri krila, neka k meni doleti; ako je gladan, evo mu soli i hljeba, neka se najede; ako je žedan, evo mu vode, neka se napije; ako ne može preko vode preći, evo mu ćuprije (misli na tkanicu), neka pređe.
Na Vidovdan 1389. godine se odigrao i jedan od najvažnijih događaj u srpskoj istoriji – Kosovski boj. Sudar vojski srpskih i bosanskih velikaša protiv vojske turskog sultana na Kosovu polju je trebao da se desi na dan kada treba da se vidi ko je vera, a ko nevera.
U srpskom narodu Vidovdan je i dan žalosti, pa je zadržan običaj da se na ovaj dan ne prave slavlja, ne igra i ne peva.
ŠTA SE SVE SRBIMA DOGODILO I ŠTA SMO SVE RADILI NA VIDOVDAN
Nema datuma u istoriji Srbije koji sobom nosi toliko mitologije, drame, životnih pouka… Na Vidovdan su nam se u prošlosti dogodile stvari koje su obeležile sudbinu celog naroda od Kosovskog boja, pogibije kneza Lazara i propasti Srpskog carstva, pa do danas, taj dan bio je prekretnica. Evo kako su „Vidovdani“ obeležili srpsku istoriju:
1. KOSOVSKI BOJ 1389. GODINE
Bitka na Kosovu vođena je u blizini Prištine, između srpske i osmanlijske vojske. Srbe je predvodio knez Lazar Hrebeljanović, dok se na čelu turske vojske nalazio sultan Murat I sa sinovima Jakubom i Bajazitom. U prvoj fazi bitke, srpske snage su potisnule protivnika, a Miloš Obilić je uspeo da ubije sultana Murata. Njegov sin Bajazit potom kreće u protivnapad u kome je zarobljen knez Lazar i pogubljen, posle čega se osmanlijska vojska povukla sa bojišta i napustila Srbiju. Prvi istorijski izvori o samoj bici govore o srpskoj pobedi, a tek kasnije se javljaju navodi o nerešenom ishodu i srpskom porazu (sredinom XV veka). Zbog toga se smatra da je sama bitka završena najverovatnije srpskom pobedom ili eventualno nerešeno, ali ona po svojim dalekosežnim posledicama predstavlja Otomansku pobedu. Lazarevi naslednici su pod pritiskom mađarskih napada i njihovih kontakata sa Vukom Brankovićem, sklopili u prvoj polovini 1390. godine mir sa Bajazitom i priznali njegovu vrhovnu vlast. Uz pomoć njegovih trupa, oni su uspeli da potisnu Mađare i povrate izgubljene predele u zapadnoj Srbiji. Kosovska bitka je imala veliki odjek u tadašnjoj Evropi i uspela je da privremeno zaustavi osmanlijsko širenje u Evropi.
2. TAJNA KONVENCIJA IZMEĐU SRBIJE I AUSTROUGARSKE 1881. GODINE
Tajna konvencija je dokument potpisan između Kneževine Srbije i Austrougarske monarhije, kojom je određeno da Srbija neće moći da zaključuje bilo kakve ugovore sa drugim zemljama, bez prethodnog odobrenja Austrougarske, kao i to da će morati da održava prijateljsku politiku prema Monarhiji. Neposredno pre potpisivanja Konvencije, zaključen je Trgovinski ugovor, kojim je Srbija mogla svoju robu da izvozi samo u Austrougarsku, čime je svoju privredu potčinila volji Monarhije. Potpisivanje ova dva dokumenta je dogovoreno pred Berlinski kongres – srpski diplomata Jovan Ristić je obećao potpisivanje ova dva ugovora, izgradnju srpske železnice za Monarhiju, kao i odricanje od Novopazarskog sandžaka u zamenu za zastupanje srpskih interesa na zasedanju Berlinskog kongresa. Tajnu konvenciju su potpisali tadašnji srpski ministar spoljnih poslova Milutin Garašanin i ministar finansija Čedomilj Mijatović, time Srbiju stavivši u zavisan položaj prema Monarhiji, u zamenu za međunarodno priznatu nezavisnost. Godine 1882, kao „nagrada“ za potpisivanje Tajne konvencije, Milan Obrenović je krunisan za kralja, a Monarhija je obezbedila da sve sile prihvate Srbiju kao kraljevinu.
3. POČETAK DRUGOG BALKANSKOG RATA 1913. GODINE
Drugi balkanski rat vođen je između Bugarske sa jedne i Srbije, Crne Gore, Grčke i Turske sa druge strane. Ishod rata je učinio Srbiju, saveznicu Rusije, važnom regionalnom silom, uzbunivši Austrougarsku i na taj način indirektno dao važan povod za Prvi svetski rat. Rat na dotadašnje saveznike, započeo je opštim noćnim napadom Bugara na srpsku vojsku, bez prethodne objave rata. Većina bugarske armije je bila koncentrisana prema srpskoj vojsci na reci Bregalnici.
4. GAVRILO PRINCIP IZVRŠIO ATENTAT NA FRANCA FERDINANDA 1914. GODINE
Sarajevski ili Vidovdanski atentat se dogodio kada je Gavrilo Princip iz grupe od šestorice atentatora (petorice Srba i jednog bosanskog muslimana), članova organizacije Mlada Bosna, ubio austrougarskog prestolonaslednika nadvojvodu Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju, vojvotkinju od Hoenberga. Politički motiv ubistva je želja za odvajanjem austrougarske provincije Bosne i Hercegovine i njeno ujedinjenje u Veliku Srbiju ili Jugoslaviju. Iza organizacije ubistva stajali su oficiri srpske vojske a atentat je direktan povod za Prvi svetski rat. Kao glavni inspiratori atentata označeni su Dragutin Dimitrijević Apis, major Voja Tankosić i obaveštajac Rade Malobabić.
5. VERSAJSKI SPORAZUM I KRAJ PRVOG SVETSKOG RATA 1919. GODINE
Versajski sporazum je naziv za mirovni ugovor zaključen u Versaju između Antante i Nemačke. Nakon Prvog svetskog rata, održana je Pariska konferencija mira (od 18. januara 1919. do 28. juna 1919. u dvorcu Versaj u Parizu) a mirovni ugovori zaključeni su sa svakom pobeđenom državom posebno. Ovo je bio jedan od tih ugovora. Glavnu reč na toj konferenciji imali su državnici velikih sila Antante, a zastupano je 27 država iz Antantine koalicije. Nemačka je u skladu sa ovim ugovorom morala da prizna da je isključivi krivac za Prvi svetski rat, da pristane da se Alzas i Loren vrate Francuskoj, da se u severnom Šlezvigu sprovede plebiscit, da se neki pogranični gradovi vrate Belgiji, da se u području Sara uspostavi 15-godišnja uprava Lige naroda i nakon toga provede plebiscit o njenoj konačnoj pripadnosti Nemačkoj ili Francuskoj. Nadalje, Nemačka je morala priznati pripajanje poljskih područja novostvorenoj državi Poljskoj i da joj se prizna izlaz na Baltičko more. Nemačka je, između ostalog, od početka 1929. godine morala da plati ratne odštete u iznosu od pet milijardi dolara.
6. VIDOVDANSKI USTAV KRALJEVINE SHS 1921. GODINE
Vidovdanski ustav je prvi ustav južnoslovenske države, tačnije Kraljevine SHS. Ime je dobio po datumu donošenja, a važio je do 6. januara 1929. godine. Kraljevina SHS je njime određena kao ustavna, parlamentarna i nasledna monarhija, čiji je jezik srpsko-hrvatsko-slovenački. Uspostavljeno je unitarno uređenje. Zakonodavnu vlast delili su kralj i Narodna skupština. Kralj je imao širok krug ovlašćenja. Narodna skupština je bila jednodomno predstavničko telo. Biračko pravo bilo je bilo ograničeno relativno visokim starosnim cenzusom, a nisu ga imale ni žene. Postojala je i krivična i građanska odgovornost ministara, uz specijalan Državni sud.
7. REZOLUCIJA INFORMBIROA 1948. GODINE
Komunistički Informacioni biro bio je nastavak Kominterne koju je Staljin pod pritiskom velikih sila raspustio 1943. godine u vreme najžešćih sukoba Drugog svetskog rata. Informbiro je nastao kao protivteža zapadnom svetu koji je izašao iz rata kao pobednik. Na drugoj strani, socijalistički blok, kao još jedan od pobednika u ratu, tražio je načine kako da ponovo objedini komunistički svet posle raspada Kominterne. Informbiro je prošao kroz tri etape. U prvoj etapi (1947—1948.), započeto je pričvršćivanje zemalja radničkog pokreta, da bi već u drugoj fazi (1947—1953.), Informbiro bio jedino okrenut protiv KPJ, koja je odbila da se povinuje njegovom diktatu. Treći i poslednji period Informbiroa (1953—1956.) se naziva još i proces „destaljinizacije“, odnosno etapa poraza samog Informbiroa. Za vreme postojanja, Informbiro je imao ukupno tri zasedanja. Prvo je održano u Beogradu (decembar 1947), drugo u Bukureštu (jun 1948) i treće u Budimpešti (novembar 1949). Smatra se da je Informbiro odneo živote preko 100.000 ljudi. Jedno od najmračnijih poglavlja Informbiroa predstavljali su montirani sudski procesi. Odmah po objavljivanju rezolucije Informbiroa i odgovora KPJ počela su masovna hapšenja u Jugoslaviji, mučenja na Golom otoku i ubistva pristalica rezolucije.
8. GOVOR SLOBODANA MILOŠEVIĆA NA GAZIMESTANU 1989. GODINE
Govor na Gazimestanu Slobodana Miloševića je održan prilikom proslave 600 godina Kosovske bitke na Kosovu polju. Svojim prisustvom, proslavu je obeležilo i oko dva miliona ljudi, od kojih je jedan deo došao iz SAD, Kanade, Australije i mnogih zemalja Evrope. Proslavi je prisustvovalo kompletno Predsedništvo SFRJ, na čelu sa Janezom Drnovšekom, zatim je tu bio i Milan Pančevski – tadašnji predsednik Predsedništva CK SKJ, a centralni govor održao je Slobodan Milošević, tadašnji predsednik Predsedništva SR Srbije. Proslavi su prisustvovali i ambasadori mnogih stranih zemalja u Jugoslaviji, dok su ambasadori SAD, Voren Zimerman, i Turske odbili da dođu. Čuveni govor Slobodana Miloševića, počinje rečima: „Na ovom mestu u srcu Srbije, na Kosovu Polju, pre šest vekova, pre punih 600-na godina dogodila se jedna od najvećih bitaka onoga doba. Kao i sve velike događaje i taj prate mnoga pitanja i tajne, on je predmet neprekidnog naučnog istraživanja i obične narodne radoznalosti. Sticajem društvenih okolnosti ovaj veliki šeststogodišnji jubilej Kosovske bitke dogodio se u godini u kojoj je Srbija, posle mnogo godina, posle mnogo decenija, povratila svoj državni, nacionalni i duhovni integritet. Nije nam, prema tome danas, teško da odgovorimo na ono staro pitanje: ‒ sa čim ćemo pred Miloša. Igrom istorije i života izgleda kao da je Srbija baš ove 1989. godine povratila svoju državu i svoje dostojanstvo da bi tako proslavila istorijski događaj iz daleke prošlosti koji je imao veliki istorijski i simbolički značaj za njenu budućnost.”
9. SRBI PRESTALI DA BUDU KONSTITUTIVAN NAROD HRVATSKE 1990. GODINE
U odluci Trećeg zasedanja ZAVNOH-a u Topuskom 1944. godine spominje se srpski narod u Hrvatskoj koji je sa hrvatskim narodom „izvojevao slobodu i samodređenje naroda Hrvatske“. U Ustavu Narodne Republike Hrvatske iz 1947, u članu 11, stoji da su Srbi u NRH ravnopravni s Hrvatima. I u članu 2. spominje se bratsko jedinstvo sa srpskim narodom u oslobodilačkoj borbi. Slična formulacija ponavlja se i u Ustavu Socijalističke Republike Hrvatske iz 1963. godine. U amandmanima na Ustav iz 1971.-1972. u njega prvi put ulazi formulacija da je SRH „nacionalna država hrvatskog naroda, država srpskog naroda u Hrvatskoj i država narodnosti koje u njoj žive“. Pošto je Hrvatska bila u sastavu Jugoslavije, tako su i Srbi u Hrvatskoj bili u kategoriji naroda kao jedan od konstitutivnih jugoslovenskih naroda. Taj status ukinut je donošenjem hrvatskog ustava iz 1990. godine.
10. IZRUČENJE SLOBODANA MILOŠEVIĆA HAGU 2001. GODINE
Lider SPS i predsednik SRJ Slobodan Milošević na osnovu uredbe Vlade Republike Srbije, koju je potpisao tadašnji Zoran Đinđić, izručen Haškom tribunalu zbog sumnje da je počinio ratne zločine protiv čovečnosti i genocid u ratu vođenom na teritoriji bivše Jugoslavije, kao i protiv Albanaca sa Kosova i Metohije. Izručenje Miloševića Hagu je izazvalo političke sukobe i napetosti u Srbiji. Slobodan Milošević uhapšen je 1. aprila 2001. godine zbog sumnje za zloupotrebu službenog položaja. Hapšenje je započeto 30. marta, a okončano nakon dva dana, posle sedmočasovnih pregovora o predaji. Hapšenju su prethodile danonoćne straže pristalica i simpatizera SPS-a i JUL-a ispred kuće u kojoj je Milošević boravio. Vlada Srbije na čelu sa ubijenim premijerom Zoranom Đinđićem, donela je 28. juna – na Vidovdan uredbu o izručenju Slobodana Miloševića Tribunalu u Hagu i njegovo hitno transportovanje u zatvorsku jedinicu u Ševeningen. Slobodan Milošević tog 28. juna ukrcan u helikopter i transportovan u Hag, u kojem će 11. marta 2006. godine preminuti. Ostaće upamćeno da je bivši predsednik Srbije i SR Jugoslavije policajcima koji su mu stavljali lisice na ruke samo rekao: Znate li da je danas Vidovdan?
11. CRNA GORA PRIMLJENA U UJEDINJENE NACIJE 2006. GODINE
Crna Gora je postala 192. članica Ujedinjenih nacija, mesec dana nakon što je prekinula 88 godina dugo partnerstvo sa Srbijom, čime je okončan raspad bivše Jugoslavije. Proglašavanje prijema Republike Crne Gore u članstvo Ujedinjenih Nacija, objavio je predsjednik generalne skupštine Ujedinjenih nacija Jan Elijason. Rezoluciju kojom je Crna Gora primljena u članstvo predstavio je austrijski ambasador pri UN-u, Gerhard Fancelter. Crna Gora je proglasila nezavisnost od Srbije 3. juna te godine, nakon što je referendum 21. maja uspeo zahvaljujući tesnoj većini.
